Hoe de avondklokrellen in Zwolle in de kiem werden gesmoord

Net als in Eindhoven, Amsterdam en Rotterdam werd het in Zwolle onrustig bij de invoering
van de avondklok. Door aanstichters uit de anonimiteit te halen werden grootschalige rellen in IJsselland voorkomen.

Politiechef Ramon Arnhem en Gretha Brouwer, gebiedsofficier bij het Openbaar Ministerie, in gesprek over die roerige week.

De avondklokrellen: volgens de Nederlandse Politiebond de heftigste rellen in Nederland sinds de krakers- rellen van 1980. Wat begon in Urk waaide via de grote steden over naar de rest van Nederland. Ook in Zwolle riepen jongeren elkaar via sociale media en in app- groepen op om van de binnenstad ‘een Eindhoven 2.0’ te maken.
Gretha Brouwer, gebiedsofficier bij het Openbaar Ministerie (OM): ‘Als driehoek, bestaande uit de burgemeester (Peter Snijders), Ramon en ik, zijn we meteen bijeen gekomen. Na intensief beraad besloten we jongerenwerkers en wijkagenten de straat op te sturen om informatie te verzamelen. We wilden de aanstekers opsporen en deze kwestie daarmee zo snel mogelijk in de kiem smoren. Dit is een gezondheidscrisis, de samenkomst van grote groepen jongeren vormde een risico.’

Aan de voorkant komen

Ramon Arnhem, sectorhoofd van het district IJsselland van de politie Oost-Nederland: ‘De strategie was om aan de voorkant te komen, zoals wij dat noemen. Adequaat, doortastend optreden. Jongerenwerkers en wijkagenten voerden gesprekken en verzamelden informatie. Daarnaast hebben we dankbaar gebruik gemaakt van cameratoezicht en de informatie die ons socialmediateam verzamelde. Op basis daarvan wisten we wie de aanstichters waren. Die personen hebben we uit de anonimiteit gehaald. “We hebben je in het snotje, dus doe het niet. Als je wel over de schreef gaat, staat je iets te wachten.” zeiden we.’
Deëscaleren, het is een beproefde methode volgens Gretha en Ramon. De angel kon tijdig uit het conflict worden gehaald. Ook dankzij een noviteit: een brief van de burgemeester aan scholen, die op hun beurt ouders van jongeren inseinden. Ramon noemt het ‘een kwestie van psychologie’: ‘Wie wordt ontmaskerd gaat zijn gedrag calculeren. Als ik dit doe, wat zijn dan de consequenties? Criminaliteit ontstaat veelal bij de gratie van anonimiteit.’

Ongeregeldheden

De maatregelen konden niet voorkomen dat het op maandagavond 25 januari onrustig werd in Zwolle: honderden mensen verzamelden zich rond de Melkmarkt en de Grote Markt. Ze staken vuurwerk af en gooiden stenen naar de politie. Tientallen mensen werden aangehouden. Toch spreken Gretha en Ramon liever van ongeregeldheden dan van rellen. Ramon: ‘Er is een baksteen door het autoraam van twee collega’s gegaan. Dat incident is ons goed bijgebleven. Verder bleef het beperkt. De eerste dag was het onrustig, de tweede dag zaten we er meteen bij. Het waren geen rellen zoals in Eindhoven.’

Lik-op-stukbeleid

Gretha: ‘Na de ongeregeldheden formeerden we meteen een team dat de strafbare feiten onderzocht. Ook hier weer met de gedachte om aan de voorkant te komen. Als je de kwade pieren eruit pikt, heb je daar profijt van in het geval van herhaling. De straffen werken bovendien als een signaalfunctie. Wat ook meespeelde: dit waren grotendeels minderjarigen, die worden sneller berecht.’
Ramon noemt de voorspoedige samenwerking tussen de politie en het OM, en de cultuur in IJsselland als voornaamste redenen waarom de rellen niet uit de hand zijn gelopen. ‘In IJsselland ervaar ik iets dat ik moeilijk onder woorden kan brengen. Er is een bereidheid om voor elkaar te werken en een maatschappelijk besef om het niet helemaal uit de hand te laten lopen.’

Gezagsgetrouw

Ramon steekt zijn hand op. ‘Mag ik iets zeggen? Ik zou niet te veel focussen op de avondklokrellen, want de crisis is groter geweest dan dat.’ Hij noemt het vele optreden en de verbindende taak van de politie die daarmee onder druk kwam te staan. Ramon: ‘Om over de werkdruk nog maar te zwijgen. Corona heeft een zware wissel getrokken op de politie. Onze mensen hebben veel overuren gedraaid en het was op sommige momenten emotioneel schakelen. De ene dag ligt er chocola in de agentenwacht, als blijk van dank, een paar dagen later word je met stenen bekogeld.’
Gretha: ‘Wij werkten veelal thuis, maar de politie moest gewoon de straat op.’ Ramon: ‘Collega’s werden in hun gezicht gespuugd. “Ik heb corona, nu heb jij het ook”, werd er geschreeuwd. Daar worstelde ik mee, want in de beginperiode was veel onduidelijk. Wij zijn ook gewoon mensen met angsten.’
Het woord ‘gezagsgetrouw’ valt. Ramon: ‘We hebben gedaan wat er gedaan moest worden. Onze taak is openbare orde en veiligheid. We hebben onze schouders eronder gezet en zijn doorgegaan, we kunnen de handdoek niet in de ring gooien.’ Gretha: ‘Bij de politie en het OM is best gediscussieerd, bijvoorbeeld over de avondklok en de uitvoerbaarheid daarvan. Natuurlijk hebben we een advies gegeven, maar de politiek beslist en dan gaat iedereen er voor. Anders wordt het land onbestuurbaar.’

Orde en veiligheid, handhaving van de rechtsorde

Het zijn de taken van de politie en het OM. In hoeverre hebben jullie de coronaperiode als uitzonderlijk ervaren?
Gretha: ‘Het is normaal gewórden. Omdat het al zo lang duurt. Maar normaal is het natuurlijk niet. We hebben veel beoordelingscapaciteit nodig voor coronagerelateerde zaken en van de rechtbank vraagt het veel zittingscapaciteit. In de eerste periode van de lockdown vielen andere zittingen weg, die moeten later weer worden ingehaald.’
Ramon: ‘Voor corona uitbrak waren we bezig onze relatie met de samenleving te herzien. We willen nog meer een dienstverlenende politie zijn die in gesprek is met de maatschappij. Dat moest wijken.’

Wat hebben jullie gedaan om tussendoor uit te rusten?

Gretha: ‘Als ik voor mezelf spreek: adrenaline doet een hoop. Het is uniek om deze periode in deze rol mee te maken. Ik ben blij dat ik een bijdrage heb kunnen leveren.’ Ramon: ‘Er is een beroep gedaan op mijn leiderschap.
Ik probeer altijd positiviteit uit te dragen, mensen bij elkaar te houden. Wat Gretha zegt voel ik ook: een situatie als deze geeft energie. We bekleden rollen en de samenleving doet een beroep op deze rollen. Dan ga je en doe je je ding. Het uitrusten komt later wel. Er is geklapt voor de zorg. Had er meer aandacht mogen zijn voor de politie?
Ramon: ‘In de zorg is keihard gewerkt, net als bij het OM, de politie en andere partners in de veiligheidsregio. Natuurlijk wil je dat daar aandacht voor is. Ik kan niet vaak genoeg benoemen hoezeer ik mijn collega’s waardeer. Iedereen heeft het uiterste gegeven.’